Το Εθνικό Πάρκο θεσμοθετήθηκε το 2009, με προεδρικό διάταγμα (ΦΕΚ 49Δ/12.02.2009). Με το Ν.4519/20-02-2018, η Προστατευόμενη Περιοχή μετονομάστηκε σε Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων, Κοιλάδας Αχελώου, Αγράφων και Μετεώρων, με διευρυμένα όρια περιοχής ευθύνης.
Συνολικά, στο Εθνικό Πάρκο περιλαμβάνονται:
ΑΝΤΙΧΑΣΙΑ ΟΡΗ ΚΑΙ ΜΕΤΕΩΡΑ Κωδικός Natura 2000: ΖΕΠ GR 1440005 (72.047 ha), ΕΖΔ GR 1440003 (61.001 ha), IBA: GR053
Υψομετρικό εύρος: 120 <m – 1420 m
Η περιοχή των Αντιχασίων Ορέων και Μετεώρων περιλαμβάνει τα Αντιχάσια Όρη στο νομό Τρικάλων, τα βράχια των Μετεώρων, την κοιλάδα του ποταμού Ίωνα, την πεδιάδα του ποταμού Ληθαίου, τον κάμπο και την κοίτη του ποταμού Πηνειού, καθώς και ένα τμήμα στο βορειοδυτικό τμήμα του όρους Κόζιακα απέναντι της Καλαμπάκας.
Η βλάστηση αποτελείται από δάση φυλλοβόλων πλατύφυλλων και στα χαμηλότερα υψόμετρα επικρατούν οι θαμνώνες, οι καλλιεργούμενες εκτάσεις και οι παραποτάμιες συστάδες κατά μήκος των ποταμών Ίωνα, Ληθαίου και Πηνειού. Στο βορειοδυτικό τμήμα των Αντιχασίων υπάρχει δάσος οξυάς. Η περιοχή είναι γνωστή κυρίως για τους εντυπωσιακούς βραχώδεις σχηματισμούς των Μετεώρων πάνω από την Καλαμπάκα και το Καστράκι. Η περιοχή έχει χαρακτηριστεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO. Είναι ιδιαίτερα σημαντική για αναπαραγόμενα αρπακτικά είδη των δασών και των ανοικτών ορεινών περιοχών. Μερικά είδη της ορνιθοπανίδας που συναντώνται εδώ είναι ο Ασπροπάρης, ο Κραυγαετός, ο Φιδαετός, ο Μεσαίος Δρυοκολάπτης, ο Λευκονώτης, ο Αετομάχος κλπ.
ΟΡΟΣ ΛΑΚΜΟΣ
ΚωδικόςNatura 2000 : ΕΖΔ & ΖΕΠ GR2130007 (20123 ha), IBA: GR069
Υψομετρικό εύρος: 707 m – 2295 m
Ο Λάκμος ή Περιστέρι βρίσκεται στα όρια των νομών Ιωαννίνων και Τρικάλων, που ανήκουν στην οροσειρά του Νότιας Πίνδου. Η ψηλότερη κορυφή είναι η Τσουκαρέλα με υψόμετρο 2295 m Ο ασβεστόλιθος επικρατεί σε όλη της έκταση της περιοχής και σε μερικές περιπτώσεις αναμιγνύεται με φλύσχη. Ο Λάκμος είναι γυμνό βουνό, που χαρακτηρίζεται από αλπικά και υποαλπικά βοσκοτόπια, βραχώδεις και πετρώδεις πλαγιές, βουνοπλαγιές. Τα βοσκοτόπια είναι ιδιαίτερα γνωστά καθώς ασκείται η παραδοσιακή εκτροφή προβάτων και με ντόπιες ράτσες. Οι πηγές του ποταμού Αχελώου καθώς και σημαντικοί παραπόταμοι του ποταμού Αράχθου, ο Καλλαρρύτικος και ο Μετσοβίτικος πηγάζουν από εδώ.
Η δασική βλάστηση είναι πολύ περιορισμένη και αποτελείται από υβδιδογενή ελάτη (Abies borisii-regis) (βόρειο-βορειοανατολικό τμήμα του βουνού). Στις ανατολικές πλαγιές, το δάσος υβριδογενούς ελάτης αναμειγνύεται με διάσπαρτα άτομα Quercus και άλλα φυλλοβόλα δένδρα. Περιορισμένη αναδάσωση με μαυρόπευκο (Pinus nigra) έχει γίνει στις δυτικές και βόρειες πλαγιές μεταξύ 600-800 μ. Η περιοχή είναι ιδιαίτερα σημαντική για τα αναπαραγόμενα αρπακτικά είδη των δασών και των ανοικτών ορεινών περιοχών. Είναι πολύ σημαντική περιοχή για το κιρκινέζι (Falco naumanni) και την τροφοληψία του. Άλλα είδη της ορνιθοπανίδας που συναντώνται εδώ είναι το Όρνιο, ο Χρυσαετός, Φιδαετός, ο Μεσαίος Δρυοκολάπτης, ο Λευκονώτης, ο Αετομάχος κλπ.
ΚΟΖΙΑΚΑΣ
Κωδικός Natura 2000: ΕΖΔ GR1440006 (50.431 ha), ΖΕΠ GR1440006 (19726 ha), ΙΒΑ GR052
Υψομετρικό εύρος: 117 m – 2200 m
Ο Κόζιακας, το Κερκέτιον Ορος των αρχαίων, εκτείνεται από την Καλαμπάκα ως την Πύλη στα ανατολικά όρια της Πίνδου. Από τον Κόζιακα πηγάζουν οι ποταμοί Πορταϊκός και Κεφαλοπόταμος που καταλήγουν στον Πηνειό. Χαρακτηρίζεται από δασωμένες εκτάσεις, γυμνές και βραχώδεις ράχες και κορυφές.Υπάρχουν καλά διατηρημένοι φυσικοί οικότοποι από τους οποίους οι πιο σημαντικοί είναι τα δάση ελάτης και δρυός καθώς και οι βραχώδεις οικότοποι που αποτελούν ενδιαιτήματα ενδημικών ή απειλούμενων σπάνιων ειδών της χλωρίδας και της ορνιθοπανίδας.
Είναι περιοχή σημαντική για τους πληθυσμούς του Χρυσογέρακου, του Χρυσαετού και πλήθους άλλων πουλιών που κατακλύζουν τα ανοίγματα του δάσους, γι’ αυτό έχει χαρακτηριστεί ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά (ΣΠΠ). Οι πληθυσμοί των θηλαστικών που απαντούν εδώ είναι κατά ένα μέρος αποτέλεσμα της διαχείρισης τμήματος της περιοχής ως καταφύγιο θηραμάτων και ως ελεγχόμενη κυνηγετική περιοχή. Οι κύριες ανθρώπινες δραστηριότητες είναι η γεωργία, η δασοπονία, η κτηνοτροφία και το κυνήγι. Περιλαμβάνεται σε αυτή την περιοχή και το Πανεπιστημιακό Δάσος Περτουλίου.
ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΣ
Κωδικός Natura 2000: ΕΖΔ GR 1440001 (20.094 ha)
Υψομετρικό εύρος: 800 m – 2205 m
Η περιοχή του Ασπροποτάμου βρίσκεται στο Δήμο Καλαμπάκας και είναι μια από τις πιο παρθένες ορεινές περιοχές της νότιας Πίνδου, χαμένη μέσα σε δάση ελάτων και πεύκων. Τα κύρια χαρακτηριστικά της είναι το έντονο ανάγλυφο, οι μεγάλες εκτάσεις υποαλπικών λιβαδιών, η κάλυψη από παραγωγικά μεικτά δάση και τέλος τα ποτάμια με την παραποτάμια βλάστηση. Εδώ ξεκινούν πολλές πηγές του Αχελώου που είναι ένας από τους μεγαλύτερους ποταμούς της Ελλάδος.Ιδιαίτερο γνώρισμα της περιοχής είναι οι επιβλητικές κορυφές πολλές από τις οποίες ξεπερνούν σε ύψος τα 2.000 μέτρα, με υψηλότερη την Τριγγύα, 2205 m.
Οι οικότοποι είναι καλοδιατηρημένοι καθώς δεν διαταράσσονται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και προστατεύονται αποτελεσματικά. Τα κυρίαρχα είδη δένδρων είναι η υβριδογενής ελάτη και η ευθύφλοιος δρυς (Querqus cerris). Επίσης, σχηματίζονται μικτά δάση ελάτης και οξιάς, ενώ υπάρχουν και αναδασώσεις με μαύρη πεύκη. Έχει καταγραφεί σημαντικός αριθμός φυτικών ειδών (πάνω από 20), τα οποία είναι ενδημικά ή απειλούνται και προστατεύονται από την ελληνική νομοθεσία και τις διεθνής συμβάσεις. Η περιοχή αποτελεί σημαντικό βιότοπο για την αρκούδα, τη βίδρα και το αγριόγιδο. Τέλος, ιδιαίτερα πλούσια είναι και η πολιτιστική παράδοση της περιοχής με τα μικρά βλαχοχώρια και τα ξεχωριστά ήθη.
ΑΝΗΛΙΟ ΚΑΤΑΡΑ – ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΤΣΟΒΟΥ
Κωδικός Natura 2000: ΕΖΔ GR2130006 (υπό την εποπτεία του Φορέα 7.328 ha)
Υψομετρικό εύρος: 900 m -1821 m
Πρόκειται για μια ορεινή περιοχή που βρίσκεται στο φυσικό όριο μεταξύ των οροσειρών Βόρειας και Νότιας Πίνδου και το κύριο πέρασμα από την Ήπειρο προς τη Θεσσαλία. Υπό την εποπτεία του Εθνικού Πάρκου Τζουμέρκων βρίσκεται μόνο το νότιο και ανατολικό τμήμα αυτής της περιοχής, ενώ το βόρειο και δυτικό τμήμα βρίσκεται υπό την επίβλεψη του Εθνικού Πάρκου της Βόρειας Πίνδου. Από εδώ ξεκινούν πολλές πηγές του ποταμού Άραχθου.
Από γεωλογικής πλευράς, κυριαρχεί ο φλύσχης και επίσης υπάρχουν σερπεντίνες (περιδοτίτες) όπου συχνά συναντώνται φυτά τα οποία είναι ενδημικά. Τα φυτικά είδη που φύονται εδώ είναι ενδημικά στην ευρύτερη περιοχή της οροσειράς της Πίνδου και στα Βαλκάνια. Εκτός από τα φυτά η περιοχή αποτελεί σημαντικό βιότοπο για πολλά σπονδυλωτά αλλά και ασπόνδυλα είδη τα οποία προστατεύονται με βάση το Προεδρικό Διάταγμα 67/1981. Η καφέ αρκούδα είναι κοινός κάτοικος στην περιοχή όπως και το αγριόγιδο, το ζαρκάδι κλπ.
ΤΖΟΥΜΕΡΚΑ
Κωδικός Natura 2000 : ΕΖΔ GR2110002 (18.695 ha), ΖΕΠ GR2130013 (υπό την εποπτεία του Φορέα 65.236 ha)
Υψομετρικό εύρος: 610 m – 2429 m
Τα Αθαμανικά όρη ή Τζουμέρκα βρίσκονται στο βορειοδυτικό τμήμα της Νότιας Πίνδου, ανάμεσα στη Θεσσαλία και στην Ήπειρο. Αποτελούν έναν από τους μεγαλύτερους ορεινούς όγκους της χώρας, καθώς το μήκος τους ξεπερνά τα 30 χλμ και μαζί με το όρος Λάκμο (Περιστέρι) σχηματίζουν μια ενιαία γεωγραφική ενότητα προσανατολισμένη στο χώρο με κατεύθυνση από βορρά προς νότο. H Κακαρδίτσα (2.429 m) αποτελεί την ψηλότερη κορυφή των βουνών αυτών, την οποία ακολουθούν ο Καταραχιάς (2.280 m) και το Καταφίδι (2.393 m). Από γεωλογική άποψη, το κύριο υπόστρωμα είναι ο ασβεστόλιθος με σποραδική εμφάνιση του φλύσχη. Στην ανατολική πλευρά τα αλπικά οροπέδια της Κωστελάτας χρησιμοποιούνται ως βοσκότοποι και αποτελούν σημαντικό χώρο παρουσίας των Όρνιων.
Σχηματίζονται πολλές φυσικές πηγές και μικρά ρέματα, καθώς και πολλοί καταρράκτες, ενώ οι πιο εντυπωσιακοί βρίσκονται κοντά στα χωριά Καταρράκτης και Θεοδώριανα. Υπάρχουν εκτεταμένες γυμνές θέσεις αλλά και καλά δασωμένες πλαγιές με κωνοφόρα δάση και πλατύφυλλα φυλλοβόλα δάση. Η περιοχή είναι πολύ σημαντική για τα μεγάλα αρπακτικά πουλιά, όπως ο Χρυσαετός και το Όρνιο. Τέλος εδώ έχει καταγραφεί το φυτό Solenanthus albanicus που αποτελεί είδος προτεραιότητας σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
ΑΓΡΑΦΑ
Κωδικός Natura 2000 : EZΔ GR 1410002 (9.753 ha), ΖΕΠ GR 2430002 (39.061 ha), IBA GR 101
Υψομετρικό εύρος: 786 m – 2160 m
Τα Άγραφα βρίσκονται στη Νότια Πίνδο και εκτείνονται στη Βόρεια Ευρυτανία και τη Δυτική Καρδίτσα. Η κορυφή Καράβα (2.184 m) είναι η ψηλότερη της οροσειράς και ακολουθεί το Ντελιδήμι στα 2.163 m. Από τα Άγραφα πηγάζουν οι ποταμοί Ταυρωπός και Αγραφιώτης. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα απομονωμένη περιοχή που χαρακτηρίζεται από απότομα γυμνά βράχια, σάρες και εσωτερικά γκρεμνά, εκτεταμένα ορεινά λιβάδια.
Τα ορεινά λιβάδια χρησιμοποιούνται ως θερινοί βοσκότοποι για εκτροφή αιγοπροβάτων αλλά και βοοειδών. Στα υψόμετρα ως 2000 m χαρακτηριστικά είναι τα αυτοφυή δάση κωνοφόρων με υβριδογενή ελάτη. Από 700 m ως 900 m επικρατούν δάση φυλλοβόλλων με πλατύφυλλη δρυ (Quercus frainetto) και αμιγή ή μικτά δάση με χνοώδη δρυ (Quercus pubescens). Στους λόφους της περιοχής μέχρι τα 700 m επικρατούν αείφυλλα σκληρόφυλλα είδη, που έχουν υποβαθμιστεί λόγω της βόσκησης. Ιδιαίτερα σημαντική περιοχή για το όρνιο, που έχει σταθερή παρουσία. Πολλά αλπικά και αρπακτικά είδη πτηνών διατηρούν πυκνούς πληθυσμούς όπως ο φιδαετός, η κοκκινοκαλιακούδα κλπ.
ΚΟΙΛΑΔΑ ΑΧΕΛΩΟΥ – ΟΡΗ ΒΑΛΤΟΥ
Κωδικός Natura 2000: ΖΕΠ GR2110006 (46.737 ha), ΙΒΑ: GR 080, GR088
Υψομετρικό εύρος: 160 m – 1846 m
Πρόκειται για μια ορεινή περιοχή που περιλαμβάνει και τμήμα 12 περίπου χιλιομέτρων της κοίτης του ποταμού Αχελώου και βρίσκεται στα σύνορα μεταξύ των νομών Άρτας και Τρικάλων καθώς και μεταξύ Άρτας και Καρδίτσας. Η περιοχή περιλαμβάνει τμήμα του Αχελώου που περιβάλλεται από παρόχθιο δάσος. Οι κύριες ανθρώπινες δραστηριότητες είναι οι κτηνοτροφία και η γεωργία. Στην περιοχή βρίσκεται και το υδροηλεκτρικό φράγμα της Συκιάς.
Στα οικοσυστήματα της περιοχής περιλαμβάνονται θαμνώνες, δάση δρυός (επικρατεί το είδος Quercus frainetto) και στα μεγαλύτερα υψόμετρα δάση κωνοφώρων με κεφαλληνιακή έλατη (Abies cephalonica). Επιπλέον, η περιοχή αποτελεί ένα από τα εναπομείναντα καταφύγια και παρέχει προστασία σε πολλά απειλούμενα και προστατευόμενα ζωικά είδη. Επίσης, η περιοχή χρησιμοποιείται από τα αποδημητικά πουλιά ως ενδιάμεσος σταθμός και θεωρείται μία από τις σημαντικές περιοχές πτηνών (IBA).
ΛΙΜΝΗ ΤΑΥΡΩΠΟΥ
Natura 2000 : ΕΖΔ GR1410001 (2.982 ha)
Υψομετρικό εύρος: 587 m – 1780 m
Η περιοχή βρίσκεται στο ορεινό μέρος των Αγράφων (Ν. Πίνδος) και περιλαμβάνει την τεχνητή λίμνη Ταυρωπού και τα χερσαία οικοσυστήματα περιμετρικά της λίμνης. Από γεωλογική άποψη, συναντάται ο φλύσχης και ο ασβεστόλιθος. Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η ποικιλότητα τοπίου και η ποικιλία δασικών ειδών. Η περιοχή περιλαμβάνει επτά τύπους οικοτόπων κοινοτικού ενδιαφέροντος, εκ των οποίων οι τρεις (Δάση ορεινών κωνοφόρων µε πευκοδάση, Δάση πλατάνων και σκληρά ολιγοµεσοτροφικά ύδατα µε βλάστηση χαροειδών) αποτελούν τύπους προτεραιότητας βάσει της οδηγίας 92/43.
Εκτός από την ποικιλία οικοτόπων, διαβιούν εδώ και πολλά είδη της πανίδας. Έχουν καταγραφεί πολλά σημαντικά και σπάνια είδη ασπόνδυλων και σπονδυλωτών (αμφίβια, ερπετά, πτηνά και θηλαστικά), που προστατεύονται από τη Σύμβαση της Βέρνης. Όσον αφορά τον χλωριδικό πλούτο, αυτός δεν έχει μελετηθεί επαρκώς ακόμα.
